Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους στις 29 Μαΐου 1453 οι Έλληνες επανειλημμένα κατέβαλαν προσπάθειες για να απελευθερωθούν από το ζυγό του βάρβαρου κατακτητή. Μέχρι να έρθει η πολυπόθητη ημέρα της επανάστασης της 25ης Μαρτίου 1821 το ελληνικό έθνος δεν ησύχασε ούτε στιγμή, συνεχώς προσπαθούσε να βρει την κατάλληλη ευκαιρία για να απελευθερωθεί.
Στα τετρακόσια χρόνια της μαύρης σκλαβιάς έγιναν πάμπολλα τοπικά και γενικότερα επαναστατικά κινήματα από τους Έλληνες προκειμένου να αποτινάξουν τον βαρύ ζυγό της σκλαβιάς και να αναπνεύσουν τον καθάριο της λευτεριάς αέρα.
Όταν οι Τούρκοι βρίσκονταν σε πόλεμο με κάποια χριστιανικά κράτη οι Έλληνες συμμαχούσαν μαζί τους για να τους βοηθήσουν να νικήσουν τον βάρβαρο κατακτητή και να επιτύχουν την ελευθερία τους.
Μια τέτοια προσπάθεια ήταν και βενετοτουρκικός πόλεμος του 1687, τότε που ο Βενετός αρχιστράτηγος και μετέπειτα δόγης Φραγκίσκος Μοροζίνι κατάφερε να αποσπάσει από τους Τούρκους την Πελοπόννησος και κάποια νησιά.
Ο πόλεμος μεταξύ Τούρκων και Βενετών ξεκίνησε από την Πελοπόννησο και οι συνεχείς νίκες του στρατηγού Μοροζίνι έδωσαν θάρρος στους Αθηναίους και τους έκαναν να ζητήσουν την βοήθειά του στέλνοντας πρεσβεία αποτελούμενη από τον Δεσπότη τους και Αθηναίους προκρίτους. Η πρεσβεία των Αθηναίων προς τον Μοροζίνι ζήτησε την επέμβαση του για την απελευθέρωση της πόλης τους και ολόκληρης της Αττικής από τους Τούρκους με αντάλλαγμα ετήσιο φόρο προς τους Βενετούς που θα ανερχόταν στις 9.000 ρεάλια (γρόσια). Την πρεσβεία των Αθηναίων προς τον Μοροζίνι αποτελούσαν, ο Μητροπολίτης Αθηνών Ιάκωβος Α’, οι Αθηναίοι προύχοντες Πέτρος Γάσπαρης και Γεώργιος Δούσμανης, και δύο ακόμα άλλοι απεσταλμένοι.
Ο φιλόδοξος Βενετός στρατηλάτης κολακεύτηκε από την πρόσκληση των Αθηναίων και με προθυμία δέχτηκε να εκστρατεύσει προς απελευθέρωση τους.
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1687 (νέο ημερολόγιο) ο Φραγκίσκος Μοροζίνι ξεκίνησε από την Κόρινθο διά θαλάσσης με 9.880 άντρες και 870 άλογα. Την επομένη 20 Σεπτεμβρίου οι δυνάμεις των Βενετών αποβιβάστηκαν στον Πειραιά και προχώρησαν για να κατάλαβαν τον Ελαιώνα. Οι Τούρκοι μόλις αντιλήφθηκαν την απόβαση των Βενετών κλείστηκαν στην Ακρόπολη και έστειλαν αγγελιοφόρο να ζητήσει τη βοήθεια του Πασά της Χαλκίδας κάτω από τη διοίκηση του οποίου βρισκόταν η πόλη των Αθηνών.
Οι Έλληνες κάτοικοι της Αθήνας χωρίς να χάσουν καιρό έστειλαν μία ομάδα προκρίτων προς τον Μοροζίνι για να του δηλώσουν υποταγή ζητώντας ταυτόχρονα την άμεση βοήθεια του προς απελευθέρωση της πόλης τους. Αμέσως ο Μοροζίνι διέταξε τον αρχηγό των μισθοφόρων του Σουηδό κόμη Όθωνα φον Καίνιξμαρκ να καταλάβει την Αθήνα και να πολιορκήσει την Ακρόπολη. Μέρος των στρατευμάτων της Βενετίας, αποτελούμενο από μισθοφόρους Γερμανούς, Ιταλούς, Ιππότες της Μάλτας και Σουηδούς, κατέλαβε την Αθήνα και οι υπόλοιποι τοποθετήθηκαν σε διάφορες επίκαιρες θέσεις γύρω από την Ακρόπολη και εντός του Ελαιώνα.
Ο Όθων φον Καίνιξμαρκ διέταξε να τοποθετηθούν μονάδες πυροβολικού στις καταλληλότερες θέσεις γύρω από την Ακρόπολη. Έτσι εγκαταστάθηκαν πυροβόλα και όλμοι στου Φιλοπάππου, στην Πνύκα και στον Άρειο Πάγο. Αμέσως άρχισε σφοδρός κανονιοβολισμός. Οι βολές του βενετσιάνικου πυροβολικού άρχισαν να κτυπούν μα σφοδρότητα το σπουδαιότερο μνημείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Στις 25 Σεπτεμβρίου έπεσε μία βόμβα στα Προπύλαια όπου υπήρχε αποθηκευμένη πυρίτιδα. Η έκρηξη από την ανάφλεξη των πυρομαχικών προκάλεσε την καταστροφή τμήματος των Προπυλαίων.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι τα Προπύλαια είχαν καταστραφεί και το 1.656 από τυχαία ανάφλεξη της τουρκικής πυριτιδαποθήκης που βρισκόταν εκεί.
Την νύχτα της 26 προς 27 Σεπτεμβρίου έπεσε μια βόμβα μέσα στον Παρθενώνα περνώντας από το φεγγίτη της οροφής και προκάλεσε μια τρομερή έκρηξη που κατέστρεψε το μνημείο. Στον Παρθενώνα ήταν εγκαταστημένη η κύρια πυριτιδαποθήκη των Τούρκων και η σφοδρότητα της έκρηξης διέλυσε τον αρχαίο ναό. Το μοιραίο βλήμα κατά του Παρθενώνα το έριξε χωρίς λόγο και χωρίς εντολή ο Ιταλός κόμης ντε Σαν Φελίτσε, για τον οποίο ο Γερμανός αξιωματικός Μπίλοβ έλεγε ότι ήταν ανόητος και δεν είχε ιδέα της βλητικής τέχνης
Έτσι το τελειότερο κτίσμα της κλασικής αρχαιότητας καταστράφηκε από τους Χριστιανούς που αποπειράθηκαν να απελευθερώσουν τους Αθηναίους από τους Τούρκους.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την ανυπαρξία κάθε καλλιτεχνικής ευαισθησίας εκ μέρους των Τούρκων και να υπογραμμίσουμε την ασέβειας τους προς τον πολιτισμό όταν επέλεξαν να εγκαταστήσουν την κεντρική τους πυριτιδαποθήκη μέσα στο πιο λαμπρό μνημείο της αρχαιότητας αδιαφορώντας για τους κινδύνους που εγκυμονούσε η πράξη τους αυτή για την ασφάλεια του απαράμιλλου καλλιτεχνήματος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς του οποίου η πολιτισμική οντότητα είναι ανεπανάληπτη.
Μετά την τρομερή έκρηξη οι Τούρκοι φοβισμένοι περίμεναν την βοήθεια από τον Πασά της Χαλκίδας και όταν αυτή αποκρούστηκε από τον Καίνιξμαρκ, την Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου, ύψωσαν λευκή σημαία και ζήτησαν να συνθηκολογήσουν. Την συμφωνία της συνθηκολόγησης την υπόγραψαν τα δύο μέρη στις 29 Σεπτεμβρίου και ως ημέρα αποχώρησης των Τούρκων από την Ακρόπολη ορίστηκε 3η Οκτωβρίου 1.687.
Την ορισθείσα ημερομηνία πεντακόσιοι Τούρκοι στρατιώτες και δυόμισι χιλιάδες Τούρκοι άμαχοι κατευθύνθηκαν προς τον Πειραιά και αφού επιβιβάστηκαν σε πλοία ναυλωμένα γι’ αυτό το σκοπό απέπλευσαν με προορισμό τη Μικρά Ασία.
Οι Βενετοί πέρασαν το χειμώνα στην Αθήνα όπου έπεσε επιδημία πανώλης. Την επόμενη άνοιξη εκστράτευσαν κατά της Χαλκίδος την οποία απέτυχαν να καταλάβουν. Μετά την στρατιωτική αυτή αποτυχία ο Μοροζίνι αποφάσισε να αποχωρήσει από την Αττική και να επιστρέψει στην Κόρινθο φοβούμενος επίθεση των Τούρκων και την επιδημία της πανώλης.
Οι Αθηναίοι φοβούμενοι την εκδικητική μανία των Τούρκων αλλά και την επιδημία εγκατέλειψαν τα πάτρια εδάφη και ακολουθούσαν τους Βενετούς στην Πελοπόννησο και σε άλλα μέρη της επικράτειάς τους.
Οι Τούρκοι κατέλαβαν ολόκληρη την ερημωμένη από τον πληθυσμό Αττική και προκειμένου να μην μείνει η Αθήνα και οι γύρω περιοχές χωρίς κατοίκους δέχτηκαν σταδιακά την επιστροφή των φυγάδων Αθηναίων μετά από αίτηση συγγνώμης του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιακώβου (κατά την Τρίτη πατριαρχεία του 12 – 10 -1687 έως 3 – 3 – 1688) προς τον Σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Β’ (1687 – 1691). Για να εξευμενίσει τον Τούρκο ηγεμόνα ο Οικουμενικός Πατριάρχης καθαίρεσε τον Μητροπολίτη Αθηνών Ιάκωβο Β’ ως πρωταίτιο της συνεργασίας των Αθηναίων με τους Βενετούς. Η σταδιακή επιστροφή των Αθηναίων στις εστίες τους άρχισε το έτος 1690, όταν είχε λήξη ο κίνδυνος από την πανώλη και νέος Μητροπολίτης Αθηνών είχε αναλάβει ο Άνθιμος Β’.
Έτσι έληξε η πρόσκαιρη απελευθέρωση της Αθήνας από τον τουρκικό ζυγό με τη βοήθεια των Βενετών η οποία είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του παγκόσμιας καλλιτεχνικής αξίας μνημείου του Παρθενώνα που είναι το ανεπανάληπτο δημιούργημα των δύο μεγάλων αρχιτεκτόνων της κλασικής αρχαιότητας, του Ικτίνου και του Καλλικράτη.
Βιβλιογραφία.
1. Γεωργίος Κ. Κωνσταντινίδης, Επιτομή ιστορίας των Αθηνών, εκδ. Ελευθερουδάκη, Αθήναι 1930.
2. Δ. Σισιλιάνος, Παλαιαί Αθήναι, εκδ. Αετός 1953.
3. Κορνηλία Χατζηασλάνη, Ο Μοροζίνι, οι Βενετοί και η Ακρόπολη, εκδ. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1987.
