Στις 14 Σεπτεμβρίου, η Ορθοδοξία γιορτάζει την ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Στην εκκλησιαστική μας ιστορία υπάρχουν τρείς υψώσεις του Τιμίου Σταυρού. Η πρώτη ύψωση είναι τότε που σταυρώθηκε ο Χριστός , η δεύτερη ύψωση είναι τότε που η Αγία και Ισαπόστολος Αυτοκρατόρισσα Αυγούστα Ελένη, η μητέρα του Αγίου και Ισαποστόλου Αυτοκράτορος Αυγούστου Κωνσταντίνου του Μεγάλου, βρήκε τον Τίμιο Σταυρό και τον ανύψωσε στο ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, τέλος, η τρίτη ύψωση είναι η θριαμβευτική επιστροφή στην Ιερουσαλήμ του Τιμίου Σταυρού τον οποίο είχαν πάρει οι Πέρσες όταν κατέλαβαν την πόλη και τον επέστρεψαν όταν τους νίκησε ο Aυτοκράτορας Ηράκλειος o Μέγας.
Η σταύρωση του Χριστού είναι ένα ιστορικό γεγονός το οποίο βεβαιώνεται από πληθώρα πηγών, χριστιανικών και μη.
Ομοίως και η επαναφορά του Σταυρού, τον οποίο είχαν πάρει οι Πέρσες από τον Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, από τον Αυτοκράτορα Ηράκλειο είναι γεγονός που περιγράφεται από πηγές σύγχρονες της εποχής εκείνης.
Η εύρεση όμως του Τιμίου Σταυρού, επί του οποίου σταυρώθηκε ο Χριστός, από την Αγία και Ισαπόστολο Αυτοκράτειρα, Αυγούστα Ελένη, την μητέρα του Αγίου και Ισαποστόλου Αυτοκράτορα, Αυγούστου Κωνσταντίνου του Μεγάλου, κατά το ταξίδι της στους Αγίους Τόπους δεν μαρτυρείται από πηγές σύγχρονες με την εποχή εκείνη. Σύμφωνα με την σύγχρονη ιστορική έρευνα η διήγηση για την εύρεση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού του Σωτήρoς από την Αγία και Ισαπόστολο Αυτοκράτειρα και Άγουστα Ελένη είναι ένας μεταγενέστερος ο θρύλος ( βλέπε σχετικά Κ. Βάζου, Οι Αυτοκρατόρισσες του Βυζαντίου, τόμος Α', σελίς 113, Αθήνα 1965 ). Ο σοφός βυζαντινολόγος και δάσκαλος μου στη μελέτη της ιστορίας του βυζαντινού κράτους και της μεθοδολογίας της ιστορικής έρευνας από τις πηγές της ιστορίας, ο αοίδιμος Μητροπολίτης Επιδαύρου (ΓΟΧ) Κωνστάντιος Βαρζός, επίκουρος καθηγητής της ιστορίας του βυζαντινού κράτους της φιλοσοφικής σχολής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, θεωρεί την διήγηση περί την εύρεση του Τιμίου Σταυρού μη γνήσιο κατασκεύασμα του Ε' μ. Χ. αιώνος και ιδού γιατί:
Η Αγία Ελένη επήγε στα Ιεροσόλυμα το 327 μ. Χ. και έφυγε από εκεί το 328, απέθανε δε το 329 ή 330. Ο γνωστός σ' εμάς ως Ανώνυμος ( ήταν προσκυνητής ) ιστορικός συγγραφέας βρισκόταν στα Ιεροσόλυμα το 333 και στην έκθεση του ταξιδιού του που μας άφησε αναφέρει λεπτομερώς τα σχετικά με το ταξίδι της Αγίας Ελένης στους Αγίους Τόπους χωρίς να αναφέρει κάτι για το τόσο σημαντικό θέμα του θαύματος της εύρεσης του Τιμίου Σταυρού ( βλέπε περί του Ανωνύμου στον Βαρζό ένθα ανωτέρω, σελίς 113 ).
Αλλά και ο Καισαρείας Ευσέβιος ( ή Ψευδοευσέβιος, περί του χαρακτηρισμού αυτού βλέπε Βαρζό ενθ. ανωτ. σελ. 44, υποσημ. 26 ) δεν αναφέρει κάτι σχετικό με την εύρεση του Τιμίου Σταυρού στο έργο του «Εις τον βίον Κωνσταντίνου του Βασιλέως λόγοι τέσσαρες» (PG, vol. 20, col. 905 - 1229).
Την εξιστόρηση περί την εύρεση του Τιμίου Σταυρού από την Αγία Ελένη την συναντάμε για πρώτη φορά σε συγγραφείς του ε' αιώνα, ήτοι στον Θεοδώρητο τον Κύρρου ( Εκκλ. Ιστορία, P G, vol. 82, col. 960 ), τον Σωκράτη τον Σχολαστικό ( Εκκλ. Ιστορία, P G, vol. 67, col. 117 ) και τον Σωζομενό ( Ερμεία Σωζομενό Σαλαμίνιο ) (Εκκλ. Ιστορία, P G, vol. 67, col. 932 - 933 ).
( P G σημαίνει Patrologia Graeca, ήτοι Ελληνική Πατρολογία και είναι έκδοση του Αββά J.P. Migne στο Παρίσι κατά τα έτη 1857 - 1866. Στην Ελλάδα η σειρά αυτή επανεκδίδεται από τον πρωτοπρεσβύτερο π. Ιωάννη Διώτη από το 1987 και περατώθηκε τον Μάρτιο του 2007. Η σειρά αυτή αποτελείται από 161 τόμους εκ των οποίων ο 16 τόμος και ο 87 τόμος περιλαμβάνουν τρία τεύχη και ο 86 τόμος δύο τεύχη, άρα το σύνολο των βιβλίων της σειράς είναι 167. Με την ευκαιρία αυτή θέλω να υπογραμμίσω ότι ο πατήρ Ιωάννης Διώτης με την εκδοτική του αυτή προσπάθεια πέτυχε σε εκείνο στο οποίο απέτυχε η Ακαδημία Αθηνών, η Εκκλησία της Ελλάδος και το Βατικανό. Θεωρώ δε, ότι αξίζει κάθε τιμή και έπαινος στο φιλόπονο αυτό κληρικό ).
Σχετικά δε με τον Σταυρό που ανύψωσε η Αγία Ελένη στο ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα νομίζω ότι πρέπει να ήταν κάποιος Σταυρός ο οποίος να θύμιζε στους πιστούς την σταύρωση και που με τα χρόνια θεωρήθηκε ότι είναι ο πραγματικός ο Σταυρός του Χριστού και πλάστηκε έτσι και η σχετική διήγηση για την εύρεσή του. Πάντως αυτός είναι ο Σταυρός τον οποίο, αιώνες μετά, απήγαγε από τα Ιεροσόλυμα ο βασιλιάς των Περσών Χοσρόης και τον επανέφερε στη θέση του, αφού νίκησε τους Πέρσες, ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ηράκλειος ο Μέγας.
