Διεξάγοντας μια ιστορική έρευνα για τη ναυμαχία του Ζωστήρος, η οποία έγινε ένα χρόνο πριν το τέλος του Κορινθιακού πολέμου ( 395 π. Χ. - 387 π. Χ. ), δηλαδή το 388 π.Χ., διαπίστωσα, προς μεγάλη μου έκπληξη, ότι η Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού ( ΓΥΣ ) στον χάρτη της κλίμακας 1 : 50.000 και υπό την επωνυμία ΑΘΗΝΑΙ - ΚΟΡΟΠΙΟΝ της έκδοσης του 1975 χαρακτήριζε ως Ζωστήρα όχι τον Λαιμό ή αλλιώς Μικρό Καβούρι αλλά το δεξί ακρωτήριο, όπως εισερχόμεθα στον όρμο της Βουλιαγμένης, το οποίο κατονομάζει και Ασπρόκαβο ( η δεύτερη ονομασία μέσα σε παρένθεση ). Φαίνεται λοιπόν για την ΓΥΣ του 1975 ήταν παντελώς άγνωστη η αρχαιολογική ανακάλυψη του ναού του Απόλλωνος Ζωστήρος στην θέση Λαιμός στο Μικρό Καβούρι ή Λομβάρδα ( Λομπάρδα ή Λουμπάρδα ή Μπομπάρδα, είδος πυροβόλου ) που έγινε το 1925 από τον Άγγελο Τανάγρα και στη συνέχεια ανασκάφτηκε από τον αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη και ανακοινώθηκε στο Αρχαιολογικό Δελτίο υπ αριθμόν 11 των ετών 1927 - 1928 ( σ. 9 - 52 ). Αυτή η αρχαιολογική ανακάλυψη προσδιορίζει κατά τρόπον μη επιδεχόμενο αμφισβήτηση και την τοποθεσία του Ζωστήρος.
Μετά δέκα χρόνια ο αρχαιολόγος Φ. Σταυρόπουλος ανακοίνωσε τα αποτελέσματα της ανασκαφής της ιερατικής οικίας που είναι εξαρτήματα του ναού του Απόλλωνος Ζωστήρος και απέχει περί τα 150 m. από αυτόν ( Αρχαιολογική Εφημερίς, έτος 1938, σ. 1 - 30 ).
Τα στοιχεία που δίνουν οι δύο αυτές αρχαιολογικές ανακοινώσεις καθιστούν αδιαφιλονίκητη την τοποθεσία του Ζωστήρα στο σημερινό Λαιμό. Ειδικά η επιγραφή που βρέθηκε επί της τράπεζας προσφορών του ναού και στην οποία αναφέρεται ότι τιμάτε ο ιερέας του ναού και οι επίτροποί για τις υπηρεσίες τους και κατονομάζεται ο ναός ως ο ναός του Απόλλωνος Ζωστήρος είναι από μόνη της αδιάσειστη απόδειξη για να χαρακτηριστεί η περιοχή του Λαιμού ως ο αρχαίος Ζωστήρ ( Κουρουνιώτης ενθ. ανωτ. ).
Εκτός από τα αρχαιολογικά ευρήματα υπάρχουν και αρχαίες ελληνικές ιστορικές πηγές οι οποίες βοηθούν ιστοριογραφικά στον προσδιορισμό του Ζωστήρος στην ίδια περιοχή που τον έχει προσδιορίσει και η αρχαιολογία.
Η πρώτη ιστορική πηγή είναι ο πατέρας της ιστορίας Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς ( 5ος αιών π. Χ. ) ο οποίος στο όγδοο βιβλίο των ιστοριών του, το επιγραφόμενο Ουρανία, μας πληροφορεί ότι μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, όταν οι Πέρσες υποχωρούσαν, μετά την δύση του ήλιου, έφτασαν κοντά στον Ζωστήρα της Αττικής, καθώς στο σημείο αυτό εισχωρούν μέσα στη θάλασσα λεπτές προεξοχές ξηράς, τους δημιουργήθηκε η εντύπωσης πως οι προεξοχές αυτές είναι πλοία, κι έτσι οι Πέρσες για μεγάλο χρονικό διάστημα έπλεαν διασκορπισμένοι σαν να καταδιώκονταν. Και μόνον όταν, ύστερα από κάμποση ώρα, αντιλήφθηκαν ότι δεν ήταν πλοία εκείνα, άλλα ακρωτήρια συγκεντρώθηκαν και συνέχισαν να πλέουν κανονικά ( Ηρόδοτος, Η'. 107 ). Από αυτό το κείμενο του Ηροδότου καταλαβαίνουμε ότι ο Ζωστήρας που περιγράφει ο πατέρας της ιστορίας είναι το μικρό Καβούρι με τις πολλές μικρές βραχώδεις προεξοχές στη θάλασσα, οι οποίες δημιούργησαν την εσφαλμένη εντύπωση περί πλοίων ελληνικών στους Πέρσες. Αντίθετα ο Ασπρόκαβος δεν έχει τέτοιου είδους πολυσχιδής προεξοχές γιατί είναι όμως ένας μονοκόμματος μεγάλος βράχος.
Ο Ξενοφών ( β' μισό του ε' αιώνα π. Χ. - α' μισό του δ' αιώνα π. Χ. ) στα Ελληνικά ( Βιβλίο Ε', 1. 8 - 9 ) Περιγράφει μία μικρή νυχτερινή ναυμαχία μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών στην περιοχή του Ζωστήρα ( 388 π. Χ. )χωρίς όμως να δίνει κάποιες πληροφορίες που να προσδιορίζουν ακριβώς την περιοχή, λέει απλά ότι τα πλοία έφτασαν στον Ζωστήρα της Αττικής.
Από τους γεωγράφους της μετά Χριστό αρχαιότητος μέχρι τον πρώιμο μεσαίωνα έχουμε τρεις πολύ καλές μαρτυρίες που αφορούν τον Ζωστήρα.
Τον πρώτο αιώνα μετά Χριστό ο γεωγράφος Στράβων από την Αμάσεια του Πόντου Μας πληροφορεί ότι υπάρχει μετά τους Αιξωνείς ένα μακρύ ακρωτήριο ο Ζωστήρ. Στη συνέχεια άλλο ακροατήριο, μετά την Θορέα, η Αστυπάλαια. Στο πρώτο ακρωτήριο απέναντι είναι η Φάβρα και στο άλλο η Ελεούσα ( Στράβων, 9. 1. 21 ).
Οι Αιξωνείς του Στράβωνος είναι η σημερινή Γλυφάδα και η Φάβρα, το νησί που είναι, κατά τον Στράβωνα, απέναντι από το πρώτο ακρωτήριο, τον Ζωστήρα δηλαδή, είναι η σημερινή νήσος Φλέβες. Αν κοιτάξουμε στο χάρτη της ΓΥΣ Αθήναι - Κοροπίον της κλίμακας 1 : 50.000, έκδοσης 1975, τον οποίο προανέφερα, θα δούμε ότι ακριβώς απέναντι από το μικρό Καβούρι είναι η νήσος Φλέβες, οι οποίες αναγράφονται και με το αρχαίο τους όνομα, αλλά με διαφορετική ορθογραφία Φαύρα και όχι Φάβρα, όπως είναι στο αρχαίο κείμενο. Το ακρωτήριο Ασπρόκαβος είναι λίγο μακρύτερα από τις Φλέβες σε σχέση με το Μικρό Καβούρι. Άρα, σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραθέτει ο Στράβων, ο αρχαίος Ζωστήρ είναι το σημερινό Μικρό Καβούρι.
Ο γεωγράφος του δεύτερου μετά Χριστό αιώνα Παυσανίας από την Μαγνησία της Μικράς Ασίας μας λέει ότι οι μικροί δήμοι της Αττικής, που ο καθένας τους σχηματίστηκε όπως έτυχε, παρουσιάζουν τα εξής αξιομνημόνευτα. Στον Αλιμούντα υπάρχει ιερό της Θεσμοφόρου Δήμητρας και της Κόρης, ενώ στο παραθαλάσσιο Ζωστήρα βωμός της Αθήνας καθώς και του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος και της Λητούς. Η παράδοση δεν λέει ότι η Λητώ γέννησε εδώ τα παιδιά της, αλλά ότι εδώ έλυσε τον ζωστήρα της για να γεννήσει, και η περιοχή για τον λόγο αυτό, δηλαδή το λύσιμο του ζωστήρα της, έλαβε το όνομα ( Παυσανίας, 1. 31. 1 ).
Τα λεγόμενα του Παυσανία μας οδηγούν σε δύο διαπιστώσεις.
Η πρώτη είναι ότι τα λεγόμενα του Παυσανία περί της λατρείας της Αθήνας, του Απόλλωνα, της Αρτέμιδος και της Λητούς σε συνδυασμό με την ανακάλυψη στις ανασκαφές στον Λαιμό από τον Κουρουνιώτη ( ένθα ανωτέρω ) των βάσεων των τριών αγαλμάτων των θεών, Απόλλωνος, Αρτέμιδος, Λητούς και του βωμού της Αθηνάς μας βεβαιώνουν ότι ο αρχαίος Ζωστήρας που περιγράφει ο Παυσανίας είναι ακριβώς η περιοχή στην οποία ο Κουρουνιώτης ανάσκαψε τον ναό του ο Απόλλωνος.
Η δεύτερη διαπίστωση έχει να κάνει με την ονομασία της τοποθεσίας.
Ο Παυσανίας μας βεβαιώνει ότι την ονομασία αυτή ανέλαβε η τοποθεσία επειδή εκεί η Λητώ καταλήφθηκε από τους πόνους πριν τον τοκετό και αναγκάστηκε να λύση τον ζωστήρα της. Ο ανασκαφέας του ιερού του Απόλλωνος Ζωστήρος Κ. Κουρουνιώτης σχετικά με την ονομασία Ζωστήρ παρατηρεί δίνοντας και διάφορα φιλολογικά παραδείγματα ( ενθ. ανωτέρω ) ότι η λέξη ζωστήρ έχει την έννοια της πολεμικής ενδυμασίας και υποστηρίζει ότι '' η ονομασία δεν έχει τοπικήν την προέλευσιν, αλλά είναι χαρακτηριστική ιδιότης του θεού '' ... '' Ούτω Απόλλων Ζωστήρ είναι ο ζωννύων εαυτόν, ή άλλους, ο εξαρτυόμενος προς πόλεμον, ο πολεμικός ''. Έτσι λοιπόν ο ναός του Απόλλωνος Ζωστήρος, κατά τον Κουρουνιώτη, αφιερώθηκε στους πολεμικούς θεούς που '' ζώννυνται το ξίφος '' για να προστατεύσουν ολόκληρη την Αττική. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι και ο Παυσανίας, στον οποίον αναφέρεται ο Κουρουνιώτης, ερμηνεύει τον χαρακτηρισμό Ζωστήριος, Αθηνά Ζωστηρία ( Παυσανίας, 9. 17. 3 ) στην Θήβα, ως τον εξοπλιζόμενο προς πόλεμο θεό και προστάτης μιας περιοχής. Κατά τον Παυσανία ( ενθ. ανωτ. ) οι αρχαίοι στο ρήμα ζώννυμι έδιναν , εκτός της σημασίας του ζώνομαι, και την σημασία του εξοπλίζομαι.
Τελευταίος στη σειρά των γεωγράφων που αναφέρει κάτι σχετικό με τον Ζωστήρα είναι ο Στέφανος Βυζάντιος σπουδαίος λόγιος του έκτου αιώνα μετά Χριστό. Σύμφωνα με τον Στέφανο Βυζάντιο ο Ζωστήρ είναι ένας ισθμός της Αττικής, που του λένε ότι εκεί η Λητώ έλυσε την ζώνη της και λούστηκε στην λίμνη. Ακόμη μας πληροφορεί ο Στέφανος Βυζάντιος ότι εδώ κάνουν θυσίες οι κάτοικοι των Αλών στην Λητώ, την Αρτέμιδα και τον Απόλλωνα Ζωστήριο ( Στέφανος Βυζάντιος, 298. 13 ).Η πληροφορία του Στέφανου Βυζαντίου που χαρακτηρίζει τον Ζωστήρα ως ισθμό τον ταυτίζει με τον σημερινό Λαιμό, αλλά η πληροφορία περί του λουτρού της Λητούς στην λίμνη οδηγεί την σκέψη μας στη σημερινή ιαματική λίμνη των θερμών υδάτων της Βουλιαγμένης που βρίσκεται πλησιέστερα προς τον Ασπρόκαβο. Η αναφορά λοιπόν στην ιαματική λίμνη που γειτνιάζει, σχετικά, με το ακρωτήριο του Ασπρόκαβου έγινε αιτία, κατά τη γνώμη μας, να παραπλανηθεί η γεωγραφική υπηρεσία στρατού ( ΓΥΣ ) και να χαρακτηρίσει τον Ασπρόκαβο ως ακρωτήριο του Ζωστήρος. Ο χαρακτηρισμός αυτός είναι λανθασμένος τόσο λόγω των αρχαιολογικών ευρημάτων όσο και από την ανάλυση των ιστορικών πηγών.
Το τελικό συμπέρασμα της έρευνας μας είναι το ακόλουθο :
Όλα τα στοιχεία που εξετάσαμε παραπάνω, τόσο τα αρχαιολογικά όσο και τα ιστοριογραφικά, ειδικότερα δε η επιγραφή της τράπεζας προσφορών του ιερού του Απόλλωνος της περιοχής Λαιμός της Βουλιαγμένης, μας οδηγούν αταλάντευτα στο να δεχτούμε ότι η αρχαία τοποθεσία Ζωστήρ ταυτίζεται με τον σημερινό Λαιμό του Δήμου Βουλιαγμένης.
